Rozdział I: Geneza Obozu Narodowo Radykalnego

» Rozdział II: Działalność Obozu Narodowo Radykalnego »

Po zamachu majowym w 1926r. w łonie ruchu narodowego doszło do podziału na dwie grupy. Pierwszą stanowili starsi działacze Związku Narodowo Ludowego opierający się na zasadach parlamentarno demokratycznych przez co zostali skrytykowani przez Romana Dmowskiego za marazm, partyjnactwo, brak: dyscypliny i sukcesów politycznych. Roman Dmowski sam nie był członkiem ZLN, lecz stał na czele tajnej Ligi Narodowej. Dmowski opowiedział się za drugą stroną konfliktu tzw. Młodymi wywodzącymi się z szeregów Młodzieży Wszechpolskiej, wśród których były tendencje antyliberalne, monopartyjne i dążność do rządów silnej ręki6.

Bolesław Piasecki w wydanej w 1935r. broszurze "Duch czasów nowych a Ruch Młodych" pisał ze konflikt pomiędzy pokoleniem Starych a pokoleniem Młodych wynika z faktu że Młodzi mają: więcej energii, większą skłonność do ryzyka, większą ilość zapału i wiary w panujące w danej chwili ideały. Różnice między pokoleniami są oznaką schyłku jednej epoki i początku nowej epoki w dziejach narodu7.

Na posiedzeniu Rady Naczelnej ZLN, Dmowski mówił o potrzebie reorganizacji Związku oraz o potrzebie konsolidacji wszystkich sił nacjonalistycznych. W wyniku działań Dmowskiego 4 grudnia 1926r. w poznańskim hotelu "Bazar" proklamowano powstanie Obozu Wielkiej Polski co poprzedziła Msza Św. odprawiona przez ks. Antoniego Stychla. Dmowski był autorem deklaracji ideowej OWP, którego celem miała być "organizacja świadomych sił narodu" . Struktura Obozu oparta była na: dyscyplinie, ofiarności i karności. Rada Naczelna MW jeszcze tego samego dnia podjęła decyzje o skierowaniu do prac w Obozie swoich członków. Do OWP weszli ponadto członkowie ZLN i innych organizacji powiązanych z endecją. Dmowski proponował bezskutecznie przystąpienie do Obozu między innymi: chadekom Stonnictwu Chrześcijańsko Narodowemu, Narodowej Partii Robotniczej, PSL-Piast8.

3 kwietnia 1927r. doszło we Lwowie do I Zjazdu Ruchu Młodych OWP na czele, którego stanęli Stahl i Bielecki z MW. Odznaką Ruchu stał się "Mieczyk Chrobrego" z wijącą się wśród niego biało czerwoną wstęgą. Powstał także Hymn Młodych.

"Złoty słońca blask dookoła

Orzeł Biały wzlata wzwyż

W górę wznieśmy dumne czoła

Patrząc w Polski Znak i Krzyż

Polsce niesiem odrodzenie

Depcząc podłość fałsz i brud

W nas mocarne wiosny tchnienie

W nas jest przyszłość, z nami lud

Naprzód idziem w skier powodzi

Niechaj wroga przemoc drży

Już zwycięstwa dzień nadchodzi

Wielkiej Polski moc to my" (bis)

Młodzi nosili piaskowe koszule oraz granatowe spodnie i berety, pozdrawiali się poprzez uniesienie prawej ręki z zawołaniem "Czołem" . Składali uroczystą przysięgę "Przysięgam słowem honoru, stać i trwać na straży idei Obozu Wielkiej Polski, być posłusznym rozkazom władz obozu, zgodnością nosić jego znak "Miecz Chrobrego" a wszystkie siły nawet życie złożyć w ofierze dla dobra Wielkiej Polski"9.Na zjeździe we Lwowie Roman Dmowski mówił że ugrupowania komunistyczne swą siłę budują na odwoływaniu się do najniższych instynktów człowieka a narodowcy uderzają w najlepsze i najszlachetniejsze struny duszy człowieka czyli hasła "Bóg i Ojczyzna", którego transwersacja sprowadza się do zawołania "Polak katolik" 10.Obóz silnie akcentował swój pro katolicki charakter Roman Dmowski w broszurze "Kościół, Naród i Państwo" pisał "Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwanie narodu od religii i od Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu"11.

W 1929 Młodzi przejęli całkowicie władze w Obozie. W styczniu 1931 w Warszawie powstał Oddział Akademicki OWP w skład, którego weszli przyszli twórcy ONR Jan Mosdorf jako prezes, Bolesław Piasecki, Marian i Adolf Reuttowie Wojciech Wasiutyński, Wojciech Kwaśieborski, Olgierd Szpakowski. OA-OWP miał na celu reprezentować Obóz na uczelniach wyższych stolicy, w innych miastach tę role spełniała nadal MW12.

W wybory parlamentarne z 1928r. okazały się klęską dla obozu narodowego. ZLN w wyborach do sejmu uzyskał zaledwie 8,4% a do senatu 9,4% głosów. Na miejsce ZLN powołano Stronnictwo Narodowe, którego program opublikowała 16 października 1928r. Gazeta Warszawska, w którym napisano że jedyną drogą dojścia do władzy jest wychowanie społeczeństwa w duchu narodowym. SN miał zająć się prowadzeniem bieżącej polityki związanej z pracami klubu parlamentarnego i sprawami samorządowymi, zaś OWP miało budować podstawy przyszłego obozu narodowego, które zezwoliło by na zwycięstwo idei narodowej. Dmowski rozwiązał Ligę Narodową a na niej miejsce powołał Straż Narodową, do której weszli działacze Ligi i pionu młodzieżowego ZET13.W następnych wyborach, które odbyły się w 1930r. SN miał wielkie problemy z zorganizowaniem wieców wyborczych. Kościół nie miał jednolitego stanowiska, pojawiały się ulotki wzywające do głosowania na blok katolicki i nie głosowania na BBWR gdyż tam byli protestanci i żydzi. Podczas kampanii dochodziło do bójek pomiędzy młodzieżą sanacyjną a członkami RM-OWP. Endecja w wyborach uzyskała 12.7% głosów14.

Członkowie Młodzieży Wszechpolskiej organizowali blokady sklepów żydowskich polegające na nie wpuszczaniu do nich Polaków. Celem akcji była obrona interesów polskich kupców pod hasłem "swój do swego, po swoje" Młodzi narodowcy przeprowadzali blokady na uczelniach "numerus clasus" czyli tzw. getto ławkowe dla studentów pochodzenia żydowskiego. Nasilenie akcji nastąpiło się gdy podczas zamieszek jakie miały miejsce na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, wyniku których 10 listopada 1931r. zginął student prawa Stanisław Wacławski, kilka dni później z inicjatywy MW powstał "Obóz Zielonej Wstążki" stawiający sobie za zadanie rozszerzenie bojkotu gospodarczego o bojkot kulturalny a zasadę "numerus clasus" zastąpiono ostrzejszą "numerus nullus" mającą na celu zmniejszenie liczby studentów żydowskich do 10% (gdyż około 7-10% ludności II RP stanowili Żydzi) ogółu studiujących15.

Działacze Oddziału Akademickiego wydawali m.in. "Akademik Polski" i "Sztafetę", których redaktorem naczelnym został Piasecki. Ta grupa była podzielona na trzy sekcje programowe: ustrojową kierował Piasecki, ekonomiczną M. Reutt a historyczną kierował Kwasieborski. W listopadzie 1932r. wydali broszurę "Wytyczne w sprawie żydowskiej, mniejszości słowiańskiej i niemieckiej oraz zasad polityki gospodarczej". Postulowali zakaz małżeństw mieszanych i zmiany nazwisk, uwidacznianie żydowskiego pochodzenia w drukarniach, zakazywano zatrudniania w żydowskich firmach nie-Żydów i w polskich firmach zatrudniania Żydów co miało rozwiązać problem bezrobocia. Żydzi mogliby zakładać swoje szkoły, ale poza gettem dyplomy w nich uzyskane traciły by ważność, mieli by prawo do tworzenia własnych instytucji samorządowych i swobody kultu za wyjątkiem uboju rytualnego i zakazu pracy w niedziele. Mniejszości słowiańskie miano polonizować, a niemiecką traktować tak jak Niemcy traktują mniejszość polską. Pewnikiem miała być wojna z III Rzeszą i oparcie granic na wałach Chrobrego odzyskanie reszty Śląska, Warni, Mazur, Pomorza Zachodniego i Gdańska. W gospodarce apelowano o oparcie się na średnich i małych przedsiębiorstwach i ogólny nadzór nad gospodarką dla państwa, które wyznaczało by kierunki rozwoju gospodarczego16.

Działacze i publicyści OWP dużym zainteresowaniem położyli w kwestii włoskiego faszyzmu i niemieckiego narodowego socjalizmu. W latach dwudziestych na łamach organów prasowych OWP Młodzi narodowcy pisali pozytywnie o rządach Mussoliego , że w miejsce kierowanej przez masonerię burżuazyjnej elity wprowadzono nową o charakterze narodowym. Faszyzm był zbawienną reakcją na liberalizm i komunizm, chwalono także dobre stosunki Mussoliniego z Papiestwem. Od 1931r. zaczęto potępiać faszyzm za to że nie potrafi uszanować podstawowych praw jednostki podporządkowując ją nadmiernie zbiorowości co jest wypaczeniem idei narodowej gdyż zdrowy katolicyzm i nacjonalizm nakłada na jednostkę pewne wymogi moralne i pozostawia jej swobodę bytu i rozwoju. Oskarżano także o przesadny kolektywizm, który krępował inicjatywę społeczną oraz o brak rotacji we włoskich władzach i pojawienie się wpływów hitleryzmu. W doktrynie narodowo socjalistycznej największe zastrzeżenia budził rasizm który uznano za odmianę materializmu, kłóci się on z zasadami chrześcijańskimi. Ponadto ukazywano lewackie korzenie obydwu systemów17.

Obóz Wielkiej Polski w 1932r. osiągnął ponad 250 tys. członków i prowadził bardzo ożywioną działalność, co powodowało niepokój w kręgach rządowych obawiając się narastającej konkurencji. Działacze Obozu często wzywały do nieposłuszeństwa prawnych rozporządzeń władz państwowych. Członkowie OWP niejednokrotnie brali udział w zamieszkach z młodzieżówkami opozycyjnych organizacji. Władze administracyjne argumentując ze Obóz narusza spokój publiczny zaczęły przystępować do delegalizacji OWP. Najpierw to miało miejsce w województwie pomorskim 22 września 1932r. po zamieszkach, jakie miały miejsce w Gdyni, następnie zdelegalizowano Obóz w poznańskim w października 1932r. Ostateczna delegalizacja nastąpiła 28 marca 1933r18.

Po delegalizacji OWP działacze skupieni wokół "Akademika Polskiego" założyli Narodowo Radykalny Komitet Wydawniczy Młodych na czele którego stanął W. Wasiutyński. Komitet wydał liczne broszury m.in. "Co każdy Polak wiedzieć powinien", "Praca dla Polaków, Władza dla Narodu" na łamach, których krytykowali kapitalizm i komunizm postulowali gospodarkę narodową opartą na samowystarczalności i eliminacji Żydów z tej dziedziny życia19 SUP>.W Wielkopolsce Młodzi założyli Związek Młodych Narodowców, Stronnictwo Wielkiej Polski i "Szczerbca" w pozostałych regionach także powstawały małe niezależne organizacje młodzieżowe20. Podczas gdy Młodzi pragnęli działać samodzielnie, to SN chciało zagarnąć spuścizne po OWP. Kompromisem miało być powołanie Sekcji Młodych SN , to nie dało rozwiązania gdyż Starzy próbowali rozproszyć Młodych przyjmując ich bezpośrednio do poszczególnych grup Stronnictwa a Młodzi chcieli jego reorganizacji i zradykalizowania programu. W styczniu 1934r. kierownictwo warszawskiej Sekcji Młodych objął Pruszyński reprezentujący stanowisko separatystyczne podobnie jak szef Oddziału Akademickiego Piasecki, który założył "Uczelni Różne" Aby rozprężyć sytuacje Dmowski rozwiązał Straż Narodową. 24 marca 1934r. na konferencji prasowej szef SM-SN Jan Mosdorf omówił rozbieżności pomiędzy SN a Młodymi i oskarżył władze Stronnictwa że nie potrafi zrozumieć sytuacji w kraju i że ogranicza się do pół środków. Po tym wydarzeniu ze Stronnictwa usunięto m.in. Mosdorfa i Henryka Rossmana a nowym szefem Sekcji został Tadeusz Bielecki21. Zarząd Główny SN wydał zakaz wydawania "Sztafety" więc 9 kwietnia Pruszyński na odprawie aktywu SN zapowiedział że powstanie organizacja o charakterze narodowo radykalnym, która walki o władze nie będzie prowadziła pół środkami (drogą parlamentarno demokratyczną), lecz przy użyciu zdecydowanych metod działania. W Stronnictwie nie chciano dopuścić do rozłamu na 25 kwietnia zwołano zebranie Zarządu Głównego a 15 kwietnia miała się zebrać Rada Naczelna, ale radykałom nie zależało już na pojednaniu gdyż stracili wiarę że SN dojdzie do władzy stosując dotychczasową taktykę, w konsekwencji czego 14 kwietnia 1934r. na łamach "Sztafety" ogłoszono deklaracje ideową Obozu Narodowo Radykalnego22.

Roman Dmowski w listach do ks. Prądzyńskiego pisał że Młodzi poszli swoimi ścieżkami nic nie robiąc sobie z pracy nad sobą w pogłębieniu moralnym i umysłowym w dalszej części listu czytamy "...lepiej że się oddzielą, ich odrębne działanie nie potrwa długo, nie mając umysłowego ani politycznego bagażu (...) trzeba dokonać pewnych amputacji, żeby usunąć pewne żywioły przeszkadzające w zorganizowaniu obozu w jednolitą zdyscyplinowaną całość i w zaprzężeniu wszystkich ludzi do działania składającego się na jedną wielką całość..."23.

Przypisy

⁶ K. Kawalec, Roman Dmowski, Warszawa 1996, s. 281.; J. M. Majchrowski, dz. cyt., s. 81.; S .Rudnicki, dz. cyt. s. 11-16.; R. Wapiński; dz. cyt., s.261.

⁷ B. Piasecki, Duch czasów nowych a Ruch Młodych, Warszawa 1935, s. 5-10.

⁸ K. Kawalec, dz. cyt. s.282-286.; S. Rudnicki, dz. cyt. s. 16-21.; R. Wapiński, dz. cyt. s. 268.

⁹ S. Rudnicki, dz. cyt., s. 28-30.

¹⁰ R. Wapiński, dz. cyt., s. 269-270.

¹¹ R. Dmowski, Kościół, Naród i Państwo, wyd. 7, Wrocław 2000, s. 18.

¹² M. Windyga, Obóz Narodowo Radykalny w Warszawie międzywojennej, w: Warszawa II Rzeczpospolitej 1919-1939, t. 2, Warszawa 1970, s. 176.

¹³ S. Rudnicki, dz.cyt., s. 50-52.

¹⁴ Tamże, s. 62.

¹⁵ Tamże, s. 114-118.; R. Wapiński, dz. cyt., s. 291.

¹⁶ B. Grott, Nacjonalizm chrześcijański, Myśl społeczno państwowa formacji narodowo katolickiej w Drugiej Rrzeczpospolitej, Kraków 1991, s.230.; J. M. Majchrowski, dz. cyt. s. 84; W. Mich, Obcy w polskim domu, Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918-1939, Lublin 1994, s. 60, 83.; S. Rudnicki, dz.cyt., s. 142-144.

¹⁷ B. Grott, Nacjonalizm i religia, Proces zespalania nacjonalizmu z katolicyzmem w jedną całość ideową myśli Narodowej Demokracji 1926-1939, Kraków 1984., s.32-33; Tenże, Nacjonalizm chrześcijański... s. 221.; K Kawalec, Narodowa Demokracja wobec faszyzmu 1922-1939, Warszawa 1989, s.171-180.

¹⁸ S. Rudnicki, dz. cyt., s. 149-150; R. Wapinski, dz. cyt., s. 299.

¹⁹ B. Grott, Katolicyzm w doktrynach ugrupowań Narodowo Radykalnych do 1939r., Kraków 1987, s. 34.; Tenże, Nacjonalizm chrześcijański..., s.231.

²⁰ J. M. Majchrowski, dz. cyt., s.84.; s. Rudnicki, dz. cyt, s.175.

²¹ S. Rudnicki, dz. cyt., s. 175.; M. Windyga, dz. cyt., s. 176.

²² S. Rudnicki, dz. cyt., s. 176,; J. M. Majchrowski, dz.cyt. s. 87.

²³ cyt. za. K. Kawalec, Roman Dmowski... , s. 232, 234.

[ Obóz Narodowo-Radykalny ]

» Rozdział II: Działalność Obozu Narodowo Radykalnego »

Rafał Dobrowolski